Jakimi metodami pracuję?
Terapia strategiczno-strukturalna
Terapia strategiczno-strukturalna to model psychoterapii opracowany w oparciu o koncepcję mechanizmów uzależnienia Jerzego Mellibrudy. Terapia ta łączy w sobie zalecenia dotyczące strategii terapeutycznych, jak i struktury sesji terapeutycznych. Podstawowymi celami terapeutycznymi są w nim: 1) zwiększenie zdolności do trwałego utrzymywania abstynencji, 2) zwiększenie zdolności do rozwiązywania problemów osobistych, 3) zwiększenie zdolności do prowadzenia zdrowego i konstruktywnego sposobu życia, 4) usuwanie zaburzeń somatycznych i psychicznych. Do realizacji tych celów wykorzystywane są poszczególne formy pomagania: 1) diagnozowanie i leczenie zaburzeń somatycznych i psychicznych, 2) psychoterapia uzależnienia, 3) praca informacyjno-edukacyjna z rodziną, 4) programy i środowiska samopomocowe, 5) konsultacje i poradnictwo przygotowujące do terapii, 6) wsparcie socjalno-bytowe, 7) interwencje społeczno-instytucjonalne. Jak więc widać, psychoterapia uzależnienia jest jednym z wielu elementów udzielanej pomocy, ale zarazem kluczowym – bowiem tylko psychoterapia skoncentrowana jest na zmianie mechanizmów patologicznego picia, które stanowi fundament pozostałych problemów. Mechanizmy uzależnienia wpływają na powstanie destrukcyjnych nawyków, które w swojej konsekwencji prowadzą do przedwczesnej śmierci. Do czynników aktywizujących mechanizmy zalicza się: 1) uszkodzenia organizmu, schorzenia somatyczne i psychiczne, 2) destrukcyjna orientacja życiowa, 3) deficyt umiejętności życiowych, 4) sytuacyjnie uwarunkowane źródła stresu.
Podstawowe cele i zadania psychoterapii uzależnienia
Głównym celem programu terapii jest przerwanie kontaktu z alkoholem poprzez: 1) utrzymywanie abstynencji, 2) uczenie się życia w trzeźwości, 3) usuwanie zaburzeń i rozwiązywanie problemów osobistych. Do kolejnych ważnych zadań psychoterapii należy m.in.: 1) wzbudzenie motywacji do zmiany i leczenia, 2) praca nad uznaniem własnego uzależnienia, 3) rozbrojenie mechanizmów uzależnienia, 4) uczenie się umiejętności zapobiegania nawrotom, 5) rozwijanie umiejętności intrapersonalnych, interpersonalnych i zadaniowych. Do najważniejszych strategii pracy zorientowanej na utrzymywanie abstynencji należą przede wszystkim uczenie rozpoznawania objawów głodu alkoholowego, technik radzenia sobie z pragnieniem picia i wytrzymywania tworzącego się wokół tego napięcia, unikania podążania za fałszywymi wskazówkami produkowanymi przez uzależniony mózg.
Mechanizm nałogowego regulowania uczuć
Jednym z najważniejszych elementów psychoterapii uzależnienia jest praca nad uzdrowieniem życia emocjonalnego, czyli praca z mechanizmem nałogowego regulowania uczuć. Do najważniejszych strategii pracy z tym mechanizmem należy uczenie rozpoznawania uczuć, kontaktowanie się z bolesnymi uczuciami i oswajanie ich obecności, zwiększanie odporności na cierpienie i zdolności do radzenia sobie ze stresem, uczenie się zdrowych sposobów poszukiwania pozytywnych uczuć.
Mechanizm iluzji i zaprzeczeń
Kolejnym istotnym elementem pracy terapeutycznej jest “porządkowanie umysłu” lub inaczej mówiąc odrzucenie “nałogowej logiki”, czyli rozbrajanie mechanizmu iluzji i zaprzeczania. Do najważniejszych strategii pracy zalicza się, uczenie się rozpoznawania i powstrzymywania typowych zniekształceń i złudzeń, wyrobienie nawyku sprawdzania treści przekonań pod kątem motywacji ku trzeźwieniu lub piciu, uczenie się przewidywania, planowania działań oraz realistycznego rozumowania przyczynowo-skutkowego.
Mechanizm rozproszonego i rozdwojonego Ja
Innym ważnym elementem jest praca z problemami związanymi z tożsamością osoby uzależnionej, czyli mechanizmem rozpraszania i rozdwajania Ja. Jest to rodzaj złożonej pracy, w trakcie której możemy wyróżnić etap: 1) zaprzeczania “nie jestem alkoholikiem”, 2) wahania “obawiam się, że może jestem alkoholikiem”, 3) rozważanie “chyba jestem alkoholikiem”, 4) potwierdzenia “jestem alkoholikiem”, 5) afirmacji “jestem dumny z tego, że jestem alkoholikiem i nie piję”, 6) rozstania “mam za sobą ten trudny okres życia”. Do najważniejszych strategii pracy z tym mechanizmem możemy zaliczyć uczenie się samoakceptacji, poszukiwanie mocnych stron, uczenie się pozytywnego myślenia, tworzenie i rozpoznawanie pozytywnych faktów dotyczących własnej osoby. Uznanie swojej osoby za alkoholika tworzy przestrzeń do wypełnienia wydrążonego Ja treściami o konstruktywnej orientacji.
Zapobieganie nawrotom picia
Zaburzenie to jest nieustannie zagrożone nawrotem. W procesie terapii uzależnienia wyróżnia się więc zadanie związane z wyposażeniem osoby uzależnionej w zasoby niezbędne do uprzedzania zagrożeń i skutecznej kontroli. Cel ten realizuje się poprzez strategie związane z uczeniem rozpoznawania sygnałów ostrzegawczych, rozpoznawania ryzykownych okoliczności, przygotowywania własnych sposób zapobiegania, rozwijania sprawności zatrzymywania nawrotu.
Pogłębiony proces terapeutyczny
Po uzyskaniu przez pacjenta zdolności do powstrzymywania i rozbrajania działania mechanizmów uzależnienia możliwe jest rozpoczęcie zaawansowanej fazy terapii uzależnienia, jaką jest psychoterapia zaburzeń emocjonalnych oraz rozwijanie umiejętności rozwiązywania problemów osobistych. Praca terapeutyczna w tych obszarach obejmuje takie strategie jak m.in.: zmiana tendencji autodestrukcyjnych, zmiana destrukcyjnych form relacji z otoczeniem, budowaniem pozytywnej wizji własnego życia, rozwojem osobistym i realizacją wartości.
Dialog motywujący
Dialog motywujący to metoda pracy oparta na partnerskiej współpracy, charakteryzuje ją m.in. atmosfera akceptacji i współczucia. Wyróżnia się także szczególnym stylem prowadzenia rozmowy, wykorzystującym siłę języka zmiany, który pomaga wydobyć mocne strony i zasoby klienta, w myśl zasady “Ty masz to, czego potrzebujesz i razem to znajdziemy”. Ma on za zadanie wzmocnić motywację do leczenia oraz zaangażowanie klienta w realizowanie wyznaczonych sobie w trakcie konsultacji celów terapeutycznych. Do najbardziej istotnych elementów dialogu motywującego zaliczamy również wspieranie poczucia własnej sprawczości i wiary w skuteczność własnych działań oraz unikanie udowadniania i podążanie za oporem poprzez rozwijanie rozbieżności.
Włączenie elementów dialogu motywującego do tradycyjnej terapii poznawczo-behawioralnej pomaga skutecznie pracować z pacjentem nad jego motywacją, zaangażowaniem w terapię oraz proces zmiany, a także pozwala wzmocnić relację terapeutyczną.
Bibliografia:
- Mellibruda, J. (1997). Strategiczno-strukturalna psychoterapia uzależnienia. Alkoholizm i Narkomania, 3, 307-324.
- Mellibruda, J. (2002). Psychoterapia uzależnienia od alkoholu. Podejście strategiczno-strukturalne. Terapia Uzależnienia i Współuzależnienia, 25(4), 6-14.
- Popiel, A., & Pragłowska, E. (2009). Psychoterapia poznawczo-behawioralna – praktyka oparta na badaniach empirycznych. Psychiatria w praktyce klinicznej, 2(3), 146-155.
- Madej, A. (2010). Techniki i metody poznawczo-behawioralne w terapii schematu zaburzeń osobowości. Psychoter, 1(152), 53-66.
- Barański, C. (2016). Dialog motywujący w pracy z grupami osób podejmujących zachowania ryzykowne. Psychoterapia, 3, 178.
- Gülüm, İ. V., & Soygüt, G. (2021). Limited reparenting as a corrective emotional experience in schema therapy: A preliminary task analysis. Psychotherapy Research, 1-14.
- Linehan, M. M., … & Lindenboim, N. (2006). Two-year randomized controlled trial and follow-up of dialectical behavior therapy vs therapy by experts for suicidal behaviors and borderline personality disorder. Archives of general psychiatry, 63(7), 757-766.